حسين بن علي بن ابي‌طالب(ع)(?ق-??ق) که در بين شيعيان امام حسين(ع)، اباعبدالله و سيدالشهداء نيز خوانده مي‌شود، امام سوم شيعيان است که در واقعه عاشورا به شهادت رسيد. او فرزند دوم امام علي(ع) و فاطمه زهرا(س) و نوه حضرت محمد(ص) است. پس از برادرش امام حسن(ع) ده سال امامت شيعيان را بر عهده داشت.

بنابر گزارش‌هاي تاريخي شيعه و اهل سنت، پيامبر اسلام(ص) هنگام تولد او از شهادتش خبر داد و نام «حسين» را براي او برگزيد. رسول خدا، حسنين (امام حسن و امام حسين) را بسيار دوست داشت و همه را به دوست داشتن آن دو سفارش مي‌کرد. امام حسين(ع) از اصحاب کساء و از حاضران در ماجراي مباهله و يکي از اهل بيت پيامبر است که آيه تطهير درباره آنان نازل شده است. روايت‌هاي متعددي از حضرت محمد(ص) در فضيلت امام حسين نقل شده است؛ از جمله آنکه «حسن و حسين سرور جوانان بهشت‌اند» و «حسين چراغ هدايت و کشتي نجات است».

از زندگي سومين امام شيعيان در مدت سه دهه پس از وفات پيامبر(ص)، گزارش‌هاي اندکي وجود دارد. او در دوره خلافت امام علي(ع) در کنار پدر بود و در جنگ‌هاي آن دوره شرکت داشت. در زمان امامت امام حسن(ع) پيرو و پشتيبان او بود و اقدام به صلح با معاويه را تأييد کرد. پس از شهادت وي نيز تا زماني که معاويه زنده بود، به پيمان برادرش وفادار ماند و در پاسخ به نامه برخي از شيعيان کوفه که براي پذيرش رهبري او و قيام در برابر بني‌اميه اعلام آمادگي کردند، آنان را به صبر تا زمان مرگ معاويه فراخواند.

دوره امامت حسين بن علي(ع) با حکومت معاويه بن ابي‌سفيان همزمان بود. بنابر گزارش‌هاي تاريخي، امام حسين(ع) در مواردي به عملکرد معاويه سخت اعتراض کرده است؛ از جمله پس از کشته شدن حجْر بن عدي نامه‌اي توبيخ‌آميز براي او نوشت و در ماجراي ولايتعهدي يزيد نيز از پذيرش بيعت خودداري کرد و در سخناني در حضور معاويه و ديگران، اين اقدام معاويه را نکوهيد و يزيد را فردي نالايق خواند و خود را سزاوار خلافت دانست. خطبه امام حسين در منا را نيز موضعي سياسي در برابر امويان به شمار آورده‌اند. با اين حال، نقل شده است که معاويه مانند خلفاي سه‌گانه در ظاهر به حسين بن علي(ع) احترام مي‌گذاشت.

پس از مرگ معاويه، امام حسين(ع) بيعت با يزيد را مشروع ندانست و با توجه به فرمان يزيد براي کشتن او در صورت خودداري از بيعت، در ?? رجب سال ??ق از مدينه به مکه رفت. در مدت چهار ماه حضور در مکه، نامه‌هاي فراواني از سوي مردم کوفه براي پذيرش زمامداري دريافت کرد و پس از آنکه فرستاده‌اش مسلم بن عقيل همدلي کوفيان را تأييد کرد، در ? ذي‌الحجه، پيش از آنکه از پيمان‌شکني بعدي کوفيان و شهادت مسلم باخبر شود به سمت کوفه حرکت کرد.

وقتي ابن زياد والي کوفه از حرکت حسين(ع) به سمت کوفه باخبر شد، لشکري به سوي او فرستاد و پس از آنکه سپاهيان حرّ بن يزيد راه را بر او بستند، چاره‌اي نداشت جز آنکه مسير خود را به سمت کربلا تغيير دهد. در روز عاشورا ميان امام حسين و يارانش با لشکر کوفه به فرماندهي عمر بن سعد جنگي درگرفت که به شهادت امام سوم شيعيان و يارانش انجاميد. پس از آن، زنان و کودکان و امام سجاد(ع) که در آن روزها بيمار بود، به اسارت درآمدند و به کوفه و سپس شام فرستاده شدند. پيکر امام حسين و يارانش روز ?? يا ?? محرم، توسط عده‌اي از قبيله بني‌اسد در کربلا به خاک سپرده شد.

درباره حرکت امام حسين از مدينه تا کربلا، ديدگاه‌هاي مختلفي وجود دارد. بر اساس يک ديدگاه او براي تشکيل حکومت قيام کرد، ولي برخي معتقدند اين حرکت براي حفظ جان بود. شهادت حسين بن علي(ع) تأثير عميقي بر مسلمانان و شيعيان در طول تاريخ داشته و الهام‌بخش مبارزات و قيام‌هاي متعددي بوده است. شيعيان به پيروي از امامان شيعه اهتمام ويژه‌اي به گريه و سوگواري براي حسين بن علي، به ويژه در ماه محرم و صفر دارند. زيارت امام حسين نيز در روايات معصومين مورد تأکيد قرار گرفته و حرم او زيارتگاه شيعيان است.

حسين بن علي(ع) افزون بر جايگاهي که در ميان شيعيان به عنوان سومين امام و سرور شهيدان دارد، نزد اهل سنت نيز به سبب فضايلي که از زبان پيامبر(ص) درباره او نقل شده و همچنين به دليل ايستادگي‌اش در برابر يزيد، گرامي داشته مي‌شود.

مجموعه سخنان و آثار امام حسين، در قالب حديث، دعا، نامه، شعر و خطبه در کتاب موسوعه کلمات الامام الحسين و کتاب مسند الامام الشهيد گردآوري شده و علاوه بر اين، آثار فراواني در قالب دانشنامه‌، زندگي‌نامه، مقتل و تاريخ تحليلي درباره شخصيت و زندگي وي نگاشته شده است.